Miasto na prawach powiatu w Polsce południowej, w województwie śląskim, na Pogórzu Śląskim, u stóp Beskidu Małego i Beskidu Śląskiego, nad rzeką Białą. Jest stolicą powiatu bielskiego, Euroregionu Beskidy, diecezji bielsko-żywieckiej kościoła rzymskokatolickiego i diecezji cieszyńskiej kościoła ewangelicko-augsburskiego, a także głównym miastem aglomeracji bielskiej.
Bielsko-Biała formalnie powstało 1 stycznia 1951 r. z połączenia położonego na Śląsku Cieszyńskim Bielska, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1312 r. oraz małopolskiej Białej założonej w końcu XVI w. W latach 1975-1998 miasto było stolicą województwa bielskiego.
Bielsko-Biała pełni funkcję głównego ośrodka administracyjnego, przemysłowego, handlowo-usługowego, akademickiego, kulturalnego i turystycznego regionu zwanego potocznie Podbeskidziem. Jest jednym z najlepiej rozwiniętych gospodarczo miast Polski (m.in. 4,8 % bezrobocia [2]). Stanowi także ważny w skali kraju węzeł drogowy i kolejowy. Miasto jest członkiem m.in. Związku Miast Polskich.
Według danych z 30 czerwca 2008, Bielsko-Biała miało 175 476 mieszkańców (22 miejsce w Polsce). Powierzchnia miasta wynosi 124,51 km2 (18 miejsce w Polsce)
Choć historia Bielska-Białej sięga XIII wieku, większość zabytków pochodzi z XIX stulecia, kiedy miasto, wtedy jeszcze podzielone formalnie na dwa organizmy, stało się ważnym ośrodkiem przemysłowym i znacznie się rozrosło. Obiekty zabytkowe są różnorodne stylowo, przy czym dominują formy historyzmu neogotyk, neorenesans, neobarok i eklektyzm a w mniejszym stopniu również klasycyzm oraz secesja. W dwudziestoleciu międzywojennym powstały liczne budowle modernistyczne, a w okresie powojennym socrealistyczne. Pozostałe style architektoniczne reprezentują przede wszystkim budowle sakralne.
Zabytkowe zespoły architektoniczne i urbanistyczne
średniowieczny układ urbanistyczny Starego Miasta wraz z zabudową pochodzącą
głównie z XVIII w.
Bielski Syjon klasycystyczne założenie urbanistyczne, powstałe po
1781 r. jako dzielnica ewangelicka
Grodzisko w Starym Bielsku pozostałość XI-wiecznej osady rzemieślniczej
modernistyczne osiedle mieszkaniowe w rejonie ul. Bohaterów Warszawy
i S. Grota-Roweckiego z lat 1934-1937
osiedle robotnicze przy ul. Michałowicza z lat 1909-1911
Zamki, pałace i dwory
Zamek książąt Sułkowskich, który powstał w XIII w. i pełnił funkcję
rezydencji Piastów cieszyńskich, a później właścicieli państwa bielskiego.
Dwór Lipnicki d. rezydencja starostów lipnickich, powstała w XVI w.
klasycystyczny Dwór Pruszyńskich z końca XVIII w., położony w Hałcnowie.
Kościoły
Katedra św. Mikołaja
Katedra św. Mikołaja, zbudowana w latach 1443-1447, obecny kształt uzyskała
w latach 1909-1911
neogotycki Kościół Zbawiciela katedra ewangelicka, zbudowana w latach
1782-1790
obok znajduje się jedyny w Polsce pomnik Marcina Lutra z 1900 r.
barokowy Kościół Opatrzności Bożej z II poł. XVIII w., ze słynną amboną
w kształcie łodzi św. Piotra
klasycystyczny ewangelicki Kościół Marcina Lutra
gotycki Kościół św. Stanisława w Starym Bielsku
drewniany Kościół św. Barbary w Mikuszowicach
późnogotycki Kościół garnizonowy św. Trójcy z lat 1604-1608
ewangelicki Kościół Jana Chrzciciela w Starym Bielsku, zbudowany w stylu
klasycystycznym latach 1818-1827
barokowy Kościół Nawiedzenia NMP w Hałcnowie z lat 1777-1784 sanktuarium
Matki Boskiej Bolesnej
neogotycki Kościół Matki Boskiej Pocieszenia w Straconce z lat 1872-1873
neogotycki Kościół Narodzenia NMP w Lipniku z 1893 r.
Kościół św. Małgorzaty w Kamienicy, zbudowany w stylu neogotyckim i
neoromańskim w latach
1897-1898
neogotycko-modernistyczny katolicki Kościół Jana Chrzciciela w Komorowicach
z lat 1929-1931
Kamienice, wille i obiekty użyteczności publicznej
Ratusz
Willa Schneidera przykład XIX-wiecznej wilii fabrykanckiej
Kamienica Kałuży i gmach Komunalnej Kasy Oszczędności (ING)
neorenesansowy Ratusz zbudowany w latach 1895-1897
Dworzec Główny PKP zbudowany w stylu austriackich dworców prowincjonalnych
w 1890 r.
klasycystyczno-palladiański Teatr Polski z 1890 r.
józefińska zabudowa ulicy 11 Listopada głównego deptaku miasta, powstałego
jako część traktu środkowogalicyjskiego
secesyjna Kamienica Pod Żabami z 1905 r.
Poczta Główna z 1898 r.
neorenesansowy Hotel President z 1893 r.
neobarokowo-klasycystyczny Hotel Pod Orłem z 1905 r.
kamienice mieszczańskie przy ul. 3 Maja, powstałe w latach 1890-1913
XVIII-wieczne domy sukienników przy ul. Sobieskiego i Cieszyńskiej,
w tym drewniany Dom Tkacza, siedziba oddziału bielskiego muzeum
Kamienica Patria z 1889 r. o cechach neorenesansowych i neobarokowych
barokowa Kamienica Kałuży przy pl. Chrobrego z II poł. XVIII w.
gmach Sądu Rejonowego, a niegdyś Izraelickiej Gminy Wyznaniowej z 1904
r.
neobarokowy gmach Bielskiej Szkoły Przemysłowej z 1912 r.
neobarokowa Kamienica Burdy przy ul. 11 Listopada z lat 1892-1893
neorenesansowy Gmach Szkół Średnich przy ul. Słowackiego z 1883 r.
Gmach I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika z lat 1925-1927
liczne wille fabrykanckie z XIX w. i pocz. XX w., m.in.:
neobarokowa Willa Rosta przy ul. Komorowickiej z 1903 r., mieszcząca
Wojewódzką Bibliotekę Pedagogiczną
neorenesansowa Willa Sixta przy ul. Mickiewicza z 1883 r., mieszcząca
rektorat Akademii Techniczno-Humanistycznej
neorenesansowa Willa Korna przy ul. Mickiewicza z 1883 r.
neobarokowo-secesyjna Willa Schneidera przy ul. Mickiewicza z 1904 r.
neobarokowa Willa Bathelta przy ul. 1 Maja z 1902 r.
neobarokowa Willa Steffana przy ul. 1 Maja z 1901 r.
neorensansowa Willa Wiesnera przy ul. Sobieskiego z końca XIX w.
Willa barona Klobusa (tzw. "Dworek") przy ul. Żywieckiej z
1870 r.
neorenesansowa Willa Rosnera przy ul. Legionów z 1889 r.
Willa Wolfa przy ul. Lompy z 1920 r.
Willa Matusiaka przy ul. Sobieskiego z 1924 r.
gmach Banku Gospodarstwa Krajowego przy ul. Stojałowskiego z 1923 r.
neoromańsko-secesyjny gmach Kolegium Nauczycielskiego przy ul. Legionów
z lat 1897-1898
modernistyczny gmach Komunalnej Kasy Oszczędności (dziś bank ING) przy
pl. Chrobrego zbudowany w 1938 r.
d. Dom Cechowy przy pl. Wolności, zbudowany w stylu późnobarokowym w
1812 r.
klasycysyczny Dwór Thomkego, d. zajazd zbudowany w końcu XVIII w.
gmach Narodowego Banku Polskiego z 1930 r.
dworek Mänhardta przy ul. 1 Maja z pocz. XIX w.
modernistyczny gmach Straży Pożarnej przy ul. Grunwaldzkiej z 1928 r.
neorenesansowe budynki Szpitala Ogólnego im dr. E. Wojtyły z lat 1891-1893
secesyjne budynki Beskidzkiego Centrum Onkologii z lat 1910-1912
Dom Żołnierza zbudowany w stylu zakopiańskim w 1915 r.
drewniana leśniczówka w Lipniku Górnym z 1884 r.
Architektura przemysłowa
Zespół fabryczno-willowy Bogmar
d. fabryka sukna Büttnerów budowana od 1868 r., siedziba Muzeum Techniki
i Włókiennictwa
zespół fabryczno-willowy Bogmar przy ul. Partyzantów z 1870 r., dziś
centrum handlowe
gazownia miejska z 1860 r., rozbudowana w 1914 r.
budynek d. elektrowni miejskiej przy ul. Partyzantów z 1893 r.
fabryka maszyn włókienniczych Befama przy ul. Powstańców Śląskich rozbudowywana
od 1851 r.
d. hale Polmosu przy ul. Stojałowskiego, zbudowane w 1851 r. w stylu
neorenesansowym
d. fabryka sukna K. Hessa przy ul. Piłsudskiego z 1869 r.